Qazaxıstan qonşu dövlətləri su mənbələrindən səmərəli istifadə etməyə çağırır

Bakı:

21°C

68%

13m/s

Əlaqə

AZ RU EN

Ana səhifə / Dünya / Qazaxıstan qonşu dövlətləri su mənbələrindən səmərəli istifadə etməyə çağırır

Qazaxıstan qonşu dövlətləri su mənbələrindən səmərəli istifadə etməyə çağırır

30.07.2012 [23:01]

Hazırda dünyanın əksər ölkələrini narahat edən problemlərdən biri də məhəlli sulardan düzgün və səmərəli şəkildə istifadə edilməsi məsələsidir. Belə ki, hesablamalara görə, Yer kürəsində, ümumilikdə, suyun həcmi eyni qalsa da, dövlətlərin bu təbii sərvətə olan tələbatı ildən-ilə artır. Nəzərə alsaq ki, sudan əksər dövlətlər, həm də enerji mənbəyi kimi istifadə edir, o zaman su mənbələrinin mövcudluğunun ayrı-ayrı ölkələr üçün necə böyük əhəmiyyət kəsb etdiyi daha da aydınlaşır. Bu halda, su ehtiyatlarına sahib olmaq üçün qonşu dövlətlərin bir-biri ilə münaqişəyə belə hazır olmaları başa düşüləndir. Doğrudur, hələlik praktikada məhəlli sulardan düzgün istifadə edilməməsi üstündə dövlətlərarası münaqişələrə rast gəlinməyib. Amma vəziyyət belə davam edərsə, bu kimi halların yaxın gələcəkdə baş verməyəcəyi heç də istisna deyil. Analitiklərin fikrincə su-energetika problemlərinin qabardığı bölgələrdən biri də Mərkəzi Asiyadır. Regiondakı mövcud problem Rusiyanı da narahat edir. Belə ki, hətta bölgədə dislokasiya olunan Rusiya hərbiçiləri belə tərəflər arasında hər an narazılığın baş verə biləcəyindən ehtiyatlanırlar. Məsələyə münasibət bildirən Rusiyanın Quru qoşunları komandanı Vladimir çirkin bunu arzuolunmaz hal kimi dəyərləndirib.
Maraqlısı odur ki, Qərbin analitikləri də Mərkəzi Asiya respublikaları arasındakı hərbi münaqişənin mümkünlüyünü istisna etmirlər. Bəs, əslində, məsələnin kökü nədədir? Yəni, doğrudanmı məhəlli sulardan kimin nə qədər istifa edə bilməsi məsələsi bu qədər qəlizləşib? Bütün bu suallara cavab tapmaq üçün ilk öncə, tərəflər arasındakı fikir ayrılığının məğzini başa düşmək lazımdır.
Bütün hadisələr müstəqillik paradından sonra gərginləşməyə başladı. Keçmiş SSRİ-nin dağılması ilə uzun illərdən bəri vahid mərkəzdən idarə olunan “qardaş” respublikalar arasındakı iqtisadi və təsərrüfat əlaqələri qırıldı, Mərkəzi Asiya respublikalarının vahid su-energetika kompleksi dağıldı. Bunun nəticələri artıq hamıya bəllidir. Odur ki, regionun iki ən böyük çayları olan Amudərya və Sırdəryanın mənbəyinə yaxın bölgədə yerləşən Qırğızıstan və Tacikistan fürsəti əldən verməyərək, öz hidropotensiallarından aktiv şəkildə istifadə etmək qərarına gəldilər. Qazaxıstan, Türkmənistan və özbəkistan isə öz növbəsində SSRİ dövründə inşa edilmiş, eləcə də, tikilməsi planlaşdırılan SES-lərdən,daha çox irriqasiya məqsədləri üçün istifadə etməyin tərəfdarları olduqlarını bəyan etdilər. Lakin bu məsələ ilə bağlı indiyədək aparılan hökumətlərarası danışıqlar heç də məhsuldar olmadı və nəticədə su hövzələrindən birgə istifadəyə dair hələ Sovet dövründə mövcud olan sxem dağılmağa başladı. Elə götürək, Qırğızıstanı. Əlverişli coğrafi mövqedə yerləşən Qırğızıstan, qonşu Qazaxıstanın maraqlarının əksinə olaraq, yay aylarında çayların suyunu anbara toplamağa, qışda isə suyu çaylara axıtmağa üstünlük verirdi. Və nəticədə, yay fəslində qazax fermerlər quraqlıqdan əziyyət çəkirdilər, qışda isə çaylardakı bol su aran bölgələrdə daşqınlara səbəb olurdu. Başqa sözlə, rəsmi Astana ilboyu Bişkekin enerji siyasətinin girovuna çevrilirdi. Təbii fəlakətlər zamanı ölkə ərazisini milyardlarla ziyandan qorumaq üçün, Qazaxıstanın dövlət büdcəsi hesabına genişmiqyaslı layihə-bəndbərkitmə işləri həyata keçirilirdi. Qazaxıstan və Qırğızıstan hökumətləri arasında uzun sürən danışıqlar prosesindən sonra, nəhayət, bir çox mübahisəli məsələlər, o cümlədən, məhəlli sulardan səmərəli istifadə olunması məsələsi də öz həllini tapdı. Belə ki, 2011-ci ildə, tərəflər arasında təbii ehtiyatların qarşılıqlı mübadiləsi, o cümlədən, təbii qaz, su və elektrik enerjisinin qarşılıqlı nəqlinə dair razılıq əldə edildi. BMT-nin Avropa İqtisadi Komissiyasının ekspertlərinin qənaətinə görə, Qazaxıstan və Qırğızıstanın bu sahədəki təcrübəsi digər Mərkəzi Asiya dövlətləri üçün də nümunə ola bilər. Belə ki, rəsmi Astana və Bişkek arasındakı konstruktiv dialoqun nəticəsi isbat etdi ki, siyasi iradənin mövcud olduğu şəraitdə hər zaman, hər hansı bir problemin həllində konsensus əldə etmək mümkündür.
Odur ki, region dövlətləri arasında vahid su-enerji konsorsiumunun yaradılmasına dair dialoqun yenidən başlamasına ehtiyac duyulur. Belə ki, alimlərin hesablamalarına görə, Orta Asiyada su ehtiyatlarından düzgün istifadə olunmaması səbəbindən yaranan itkilər qonşu respublikaların büdcəsinə ildə 1,7 milyard ABŞ dolları ziyan vurur. Elə bu səbəbdən də, “qardaş” respublikalar bir-birilərini siyasi izoliyasiya etməkdən qurtulmağın yollarını arayırlar.
Hələlik su ehtiyatlarından səmərəli istifadə edilməsi məsələsində qonşu dövlətlərlə problemi olan ölkələrdən biri də Qazaxıstandır. Odur ki, rəsmi Astana qonşu dövlətləri də su mənbələrindən səmərəli istifadə etməyə çağırır.
Səlim LOÄžMANOÄžLU

Paylaş:

Baxılıb: 1312 dəfə