Sərt pul siyasəti nəyə xidmət edir?

Ana səhifə / İqtisadiyyat / Sərt pul siyasəti nəyə xidmət edir?

Sərt pul siyasəti nəyə xidmət edir?

08.06.2023 [10:10]

Müşahidə edilən makroiqtisadi proseslər və inflyasiyanın səviyyəsinin dəyişməsi pul siyasətinə öz təsirlərini göstərir. Mərkəzi banklar mövcud vəziyyəti, yaranan trendləri və gözləntiləri nəzərə almaqla pul siyasətini ya sərtləşdirirlər, ya da yumşaldırlar. Hazırda Azərbaycan Mərkəzi Bankının apardığı pul siyasəti sərtləşdirmə xarakterlidir.

Uçot dərəcəsinin artırılması davam edəcək?

“Fitch Solutions” beynəlxalq reytinq agentliyi 2023-cü ildə Azərbaycanda pul siyasəti ilə bağlı proqnozunu yeniləyib. Belə ki, qurum 2023-cü ildə Azərbaycan Mərkəzi Bankının yenidən maliyyələşdirmə dərəcəsini 9,25 faiz səviyyəsinə qədər artıracağını proqnozlaşdırıb. Bu isə agentliyin yanvar proqnozu ilə müqayisədə 1 faiz bəndi çoxdur.

“Fitch Solutions” öz proqnozunu respublikamızda cari ilin əvvəlindən müşahidə edilən inflyasiya səviyyəsi ilə əsaslandırıb. Qurumun məlumatında vurğulanıb: “Bu inflyasiya fonunda Azərbaycan Mərkəzi Bankı uçot dərəcəsini sərtləşdirməyə davam etdiyi üçün biz də kredit şərtlərinin sərt qalacağını proqnozlaşdırırıq. Biz ilin sonuna qədər uçot dərəcəsinin 9.25 faizə qədər artırılacağını gözləyirik”.

Qurumun proqnozlarına əsasən, 2023-cü ildə respublikamızda orta hesabla 11.5 faiz səviyyəsində inflyasiya gözləntiləri var. 2024-cü ildə isə inflyasiya səviyyəsinin 7.5 faizə düşəcəyi ehtimal olunur. “Önümüzdəki aylarda qiymət təzyiqləri tədricən azalacaq, lakin pandemiyadan əvvəlki 2,5-3,0 faiz səviyyəsindən yüksək olaraq qalacaq” - deyə “Fitch Solutions”dan bildirilib.

Mərkəzi Bankın İdarə Heyəti uçot dərəcəsinin artırılması ilə bağlı sonuncu qərarını 2023-cü il may ayının əvvəlində verib. Yeni qərara əsasən, uçot dərəcəsi 0,25 faiz bəndi artırılaraq 9 faizə, faiz dəhlizinin aşağı həddi 0,5 faiz bəndi artırılaraq 7,5 faizə, faiz dəhlizinin yuxarı həddi isə 0,25 faiz bəndi artırılaraq 10 faizə qaldırılıb. Mərkəzi Bankdan “Yeni Azərbaycan”a verilən məlumatda bildirilib ki, bu qərar daxili və xarici mühitdə inflyasiya proseslərinə təsir göstərən amillərin dəyişməsi və yenilənmiş makroiqtisadi proqnozlar nəzərə alınmaqla verilib. Yeni qərar mayın 4-dən qüvvəyə minib. Pul siyasəti ilə bağlı növbəti qərar barədə məlumat ictimaiyyətə 2023-cü il iyun ayının 21-də açıqlanacaq.

Azərbaycan qlobal iqtisadiyyata sıx inteqrasiya etdiyinə görə, xarici təsirlərin ölkəmizin maliyyə sektoruna təsir ehtimalları da qalmaqdadır. Mərkəzi Bank isə optimal pul siyasəti həyata keçirməklə mənfi xarici təsirləri önləməyə çalışır. Xatırladaq ki, respublikamızda uçot dərəcəsinin ən yüksək həddi 15 faizə bərabər olmaqla 2008 və 2016-cı illərdə qeydə alınıb. Uçot dərəcəsinin ən aşağı həddi 2009-cu ildə (2 faiz) olub. Bütün hallarda Mərkəzi Bankın qərarları qlobal böhran və böhrandan sonrakı mərhələlərdə mənfi xarici təsirləri minimuma endirmək, daxili bazarı qorumaq, milli valyutaya dəyər qazandırmaq məqsədi daşıyıb.

İnflyasiyanın pul siyasəti vasitəsilə cilovlanması

Mərkəzi Bankın son vaxtlarda həyata keçirdiyi pul siyasəti antiinflyasiya xarakterli kimi səciyyələndirilir. Qurumdan bildirilib ki, pul siyasəti ilə bağlı növbəti qərarlar faktiki və gözlənilən inflyasiyanın dinamikasının hədəfdən yayınma səviyyəsi, daxili və xarici inflyasiya risklərini nəzərə almaqla qəbul ediləcək. İnflyasiya mühitindəki risklərə reaksiya olaraq Mərkəzi Bank monetar şərait vasitəsilə inflyasiyanı bundan sonra da məhdudlaşdırmağa çalışacaq. İnflyasiyanı artıran faktorlar bundan sonra da sıx monitorinq ediləcək.

İllik inflyasiya göstəriciləri və proqnozlarının davamlı olaraq azalması halında əvvəlcə pul siyasətinin sərtləşdirilməsi üzrə pauza götürüləcək, sonra isə onun normallaşdırılması, yəni azaldılması imkanları nəzərdən keçiriləcək.

Hazırda inflyasiyanın yüksək səviyyəsi bütün dünyada müşahidə edilən bir prosesdir. Qlobal pandemiya, hazırda isə Rusiya-Ukrayna müharibəsi iqtisadi inkişaf üçün şərtləri çətinləşdirib. O cümlədən istehsalın azalması, həyati əhəmiyyətli malların ixracının məhdudlaşması, daşıma, logistika zəncirinin qırılması istehlak bazarında tələbin təklifi üstələməsi, son nəticədə isə inflyasiyanın yüksəlməsi ilə nəticələnib. Dünya bazarındakı belə vəziyyət ölkələrə də təsirsiz ötüşmür.

Bəs Mərkəzi Bankın uçot dərəcəsini artırması ilə inflyasiyanın cilovlanması arasında hansı bağlılıq var? Məlumdur ki, Mərkəzi Bankın funksiyalarından biri də ölkənin digər banklarını pul kütləsi ilə təmin etməkdir. Qurum bu funksiyasını kommersiya banklarına və digər maliyyə subyektlərinə mövcud uçot dərəcəsini tətbiq edərək kreditlər verməklə həyata keçirir. Sonuncular isə Mərkəzi Bankdan aldıqları vəsaitlərin təkrar kreditləşməsini aparırlar - fiziki və hüquqi şəxlərə kreditlər ayırırlar. Təbii ki, Mərkəzi Bankdan götürdükləri vəsaitlərin üzərinə öz gəlirlərini - faiz dərəcələrini əlavə etməklə. Uçot dərəcəsi bir növ Mərkəzi Bankın kommersiya banklarına verdiyi kreditlərin ucuz və yaxud baha olmasını şərtləndirir. Uçot dərəcəsi artdıqca kreditlər bahalaşır və yaxud əksinə, uçot dərəcəsi aşağı düşdükcə kreditlər də ucuzlaşır. Ucuz kreditlər kommersiya qurumlarının Mərkəzi Bankdan daha çox vəsait almaları anlamına gəlir. Vəsaitlər ucuzlaşdıqda fiziki və hüquqi şəxlərin onlara əlçatanlığı da artır. Ucuz - faiz dərəcələri aşağı olan kreditlər daha çox cəlb edilir. Beləliklə də, uçot dərəcəsinin yuxarı olması şəraitində bazarda pul kütləsinin azalması inflyasiyaya cilovlayıcı, uçot dərəcəsinin aşağı olması şəraitində bazarda pul kütləsinin çoxalması inflyasiyaya artırıcı təsir göstərir.

Banklar və əhali üçün gözləntilər

Qeyd etdiyimiz kimi, uçot dərəcəsinin artması kreditlərin bahalaşması anlamına gəlir. Buna görə də sərt pul siyasəti rejimində kreditlərə əlçatanlığın zəifləyəcəyi gözləntiləri var. İndiki halda kiçik bankların, xüsusilə də başqa mənbələrdən vəsaitlər cəlb etmək imkanları məhdud olan bankların kreditləşmə dövriyyələrini kiçildəcəkləri ehtimalları böyükdür. Sistem əhəmiyyətli banklar isə pul siyasətinin sərtləşdirilməsinin təsirlərini öz üzərlərində az hiss edəcəklər. Çünki əksər sistem əhəmiyyətli banklar digər mənbələrdən daha ucuz vəsaitlər cəlb etmək imkanlarına malikdirlər.

Pul siyasətinin sərtləşdirilməsi milli valyutaya - manata inamı gücləndirəcək. Uçot dərəcəsinin artması ilə paralel şəkildə əhalinin banklarda milli valyutada əmanətlər yerləşdirməyə marağı da artır.

Bəs pul siyasətinin sərtləşməsi fonunda manatın kursu necə dəyişə bilər? Azərbaycan üzən məzənnə siyasətinə keçidi bəyan etsə də, hələlik bu rejim tam şəkildə tətbiq olunmur. Manatın məzənnəsi Mərkəzi Bankın effektiv müdaxilələri sayəsində tənzimlənir və uzun müddətdir ki, sabit saxlanılır. Bu, bir tərəfdən Azərbaycan dövlətinin dərinməzmunlu sosial siyasəti, digər tərəfdən isə ölkəmizin iqtisadi-maliyyə imkanlarının artaması ilə bağlıdır. Manatın məzənnəsinə ölkəyə daxil olan valyutanın həcmi, xüsusən də, Dövlət Neft Fondu tərəfindən hərraca çıxarılan valyutanın həcmi təsir göstərir. Neft Fondunun hərraca çıxartdığı vəsaitlərin həcmi dollara olan tələbin ödənilməsində çox önəmlidir. Son illərdə Mərkəzi Bankın keçirdiyi bütün hərraclarda dollara olan tələb atıqlaması ilə təmin olunub. 2023-cü ilin əvvəlindən bəri valyuta hərraclarının 97 faizində təklif tələbi üstələyib. Qeyd edək ki, manatın nominal effektiv məzənnəsinin möhkəmlənməkdə davam etməsi inflyasiyanın xarici amillərinə azaldıcı təsir edir. Manatın nominal effektiv məzənnəsi 2022-ci ildə 8,4 faiz, 2023-cü ilin 4 ayında isə 4,8 faiz möhkəmlənib.

Mübariz FEYİZLİ

Paylaş:

Baxılıb: 231 dəfə