Avropanın altı yalanı - Qərbin acı etirafları
23.02.2022 [10:05]
Son zamanlar Qərbin bəzi siyasi dairələrində Şərq mədəniyyətinə qarşı ittiham xarakterli, tarixi faktları və reallıqları inkar etməyə yönəlik açıqlamlar verilir - çağırışlar edilir. Avropanın bir sıra nüfuzlu nəşrlərində isə Şərq, o cümlədən İslam sivilizasiyasının tarixdə heç bir rol oynamadığı - müsbət iz buraxmadığı iddia olunur. Təbii ki, bu mövqe və yanaşmalar psixoloji müharibə, ideoloji hücum kimi müxtəlif məqsədlərə xidmət etsə də, reallıqları dəyişdirmək - tarixi təhrif etmək mümkün deyil.
Nurlan QƏLƏNDƏRLİ
Son 3 əsrdə... Yaxud Şərqin tarixi mirasının daşıyıcısı
Bu gün elmi-texniki tərəqqi, müasirlik intibah-renessans, ümumbəşəri dəyərlərlə milli xüsusiyyətlərin uzlaşdırılması, demokratiya, insan hüquqları və azadlıqları kimi məfhumlar Avropa mədəniyyəti və Qərb sivilizasiyası ilə əlaqələndirilir. Doğrudur, “qoca qitə” elmi-texniki tərəqqi baxımından mühüm tarixi mərhələlərdən keçərək hazırkı səviyyəyə çatıb. Amma tarixi reallıqlar göstərir ki, Avropa mədəniyyəti son 3 əsrdə Şərq sivilizasiyasının elmi və mədəni-ictimai irsi üzərində təşəkkül tapıb. Başqa sözlə, hazırda Qərb sivilizasiyası Şərqin tarixi mirasının daşıyıcısıdır.
Avropa mifi - illüziyadan reallığa...
Bütün bunlara baxmayaraq, Qərb bu obyektiv reallığa subyektiv məzmun vermək və məlum tarixi həqiqəti inkar etmək üçün müxtəlif “kəşf”lərlə sivilizasiyanın hazırkı inkişafının məhz Avropanın tarixi irsi və mirası ilə bağlı olduğunu isbat etmək cəhdləri ortaya qoyub. Bu, əsas etibarilə, 6 böyük tarixi yalanın - illüziyanın bəşəriyyətin şüuruna yeridilməsi vasitəsilə mümkün olub. Bəs, əslində, reallıq nədir, yaxud “qabaqcıl Avropa” mifinin ideoloji əsasları üzərində təşəkkül tapan 6 “fakt” nədən ibarətdir?
Demokratiya və insan hüquqları...
Birincisi, “demokratiya və insan hüquqları kimi ümumbəşəri dəyərlərin Avropanın tarixi mirasına aid olması” və ya “Magna Carta” yalanı: Qərb tarixçiləri iddia edirlər ki, bəşəriyyətin demokratik inkişafının nəzəri əsasları məhz 1215-ci ildə “Magna Carta” adlı sənədin imzalanması ilə qoyulub. Bu sənəd insan hüquqlarının, parlamentarizm ənənələrinin əsasını qoyan külliyyat kimi dəyərləndirilir. Amma bu sənəddə yer alan məqamlara nəzər saldıqda görünür ki, orada əksini tapan müddəalar məhz kral mütləqiyyətinin güclənməsinə, feodal bəylər və baronların imtiyazlarının artırılmasına və dolayısıyla, feodalizm ənənələrinin möhkəmlənməsinə xidmət edirdi. Qərb tədqiqatçısı Sidney Painter deyir ki, “Magna Carta”da nəinki demokratiyanın heç bir əlaməti yoxdur, hətta o, insan hüquqlarına ziddir;
İntibah dövrü
İkincisi, renessans-intibah yalanı: Qərb bəşəriyyətin inkişaf tarixinin dönüş nöqtəsini məhz orta əsrlərdə Avropada baş tutduğu iddia edilən renessans-intibah dövrü ilə bağlayır. Bu dönəm bəşəriyyətin inkişafının əsasını qoyan elmi-fəlsəfi fikir istehsalı ilə səciyyələndirilir. Lakin həmin dövrdə aktual olan fəlsəfi ideyalara nəzər saldıqda onların orta əsr Şərq mütəfəkkirləri və antik Yunan fəlsəfəsindən qidalandığı görünür. Yəni bəşəriyyətin inkişafı tarixində “Avropada renessans dövrü” adlı ayrıca bir mərhələdən bəhs etmək olmaz.
Araşdırmaçı L.Torndayk yazır ki, intibah dövrü adlandırılan dönəm, əslində, latın və yunan fəlsəfə irsi üzərində təşəkkül tapan tarixi mərhələyə qayıdışdır. Steven Sapin isə intibah dövrünün elmi və fəlsəfi “fikir baqajı”nın məhz müsəlman Şərqinin elm xadimlərinin intellektual məhsulları əsasında formalaşdığını deyir. O qeyd edir ki, məsələn, elmi inqilabda böyük bir rol oynadığı söylənilən, “müasir astronomiyanın atası”, “müasir fizikanın atası”, “elmin atası” və “müasir elmin atası” olaraq təsvir edilən Qalileo Qalileyin fikirləri, əslində, Nəsirəddin Tusinin XIII əsrdəki elmi ixtiralarının imitasiyasından başqa bir şey deyil. Eləcə də Avropanın renessans dövrünün “elmi-fəlsəfi inqilab”ı məhz İbn Xaldunun, İbn Rüşdün, əl-Fərabinin və digər müsəlman filosoflarının, elm xadimlərinin fikirlərinə əsaslanır.
Amerikanın kəşfi
Üçüncüsü, Amerikanın kəşfi: Martin Bernal yazır ki, orta əsrlərdə Avropa müstəmləkəçiliyinin bariz təzahürü Amerikanın kəşfi yalanında özünü göstərir. Xristofor Kolumb xristian-missioner Prester Cona kömək etmək və müsəlman coğrafiyasının Şərqində İslam təhdidini aradan qaldırmaq üçün Hindistana doğru yola çıxır və Amerikaya gedib çıxır. Daha sonra yerli əsirlərin əməyindən istifadə edərək qızıl və gümüş ehtiyatlarını Portuqaliyaya daşımağa nail olur. Bu, Amerikanın kəşfi yox, sonradan Amerika adlandırılan torpaqların işğal tarixidir. Bu ərazi yüzillər öncə Vikinqlər tərəfindən kəşf olunub, bəzi müsəlman gəmiçilər dəfələrlə Cənubi Amerikaya səfərlər edib, hətta çinli bir müsəlman olan Zeng He Amerika torpaqlarına qədəm qoyaraq buranı “sərvətlərlə zəngin olan yeni torpaq” adlandırıb.
Sənaye inqilabı
Dördüncüsü, sənaye inqilabı yalanı: Minessota Universitetinin professoru Herbert Heaton qeyd edir ki, İngiltərədə sənaye inqilabı iddiasını əsaslandırmaq üçün hər hansı bir tarixi fakt yoxdur. XIX əsrin 30-cu illərində İngiltərədə əl əməyi üstünlük təşkil edirdi və manifakturadan fabrikə keçid üçün xüsusi texniki imkanlar yox idi. O, 1877-ci ili əks etdirən vizual faktlara (fotolar və kadrlara) istinad edərək bu iddiasını əsaslandırıb.
“Şərq despotizmi”
Beşincisi, “şərq despotizmi” illüziyası: Tarixçi-alim Lucette Valasi yazır ki, Avropa XVII əsrə qədər Çin, İslam dünyası və Şərq sivilizasiyasına nisbətdə xeyli geridə idi. Bu yüzilliyin II yarısından etibarən Şərq sivilizasiyasına aid olan elm xadimlərinin irsinin araşdırılması ilə toplanan materiallar əsasında Avropanın mədəni-ictimai və elmi-fəlsəfi dünyagörüşü sistemləşdirildi. Buna qədər isə Avropanın ictimai-siyasi və sosial-mədəni mühitində humanizmə zidd olan və despotizmi əks etdirən fikirlər, yanaşmalar üstünlük təşkil edirdi. Volter və Altusser isə yazır ki, despotizmin əsl siması məhz Avropa mədəniyyətinə aiddir.
Avropa modernizmi
Altıncısı, Avropa modernizmi yalanı: İqtisadçı-alim Adam Smit qeyd edir ki, 1770-ci illərdə Çin texnologiyası Avropadan üstün idi və iddia edilən texniki-texnoloji inqilab, əslində, tarix dərsliklərindəki “fakt”lardan və siyasi iqtisad nəzəriyyələrindəki cümlələrdən ibarətdir, yəni reallıqla heç bir əlaqəsi yoxdur. Professor İ. Hodgson isə yazır ki, modernizm Asiya, Afrika və Avropanın birlikdə inşa etdikləri ictimai, iqtisadi və siyasi formasiya idi. Asiya və Afrikanın bilgi istehsalı və ticarət şəbəkəsi olmasaydı, Avropada modernizasiya və ya modernizmə keçid baş tutmazdı. M. Blant yazır ki, Vasko de Qamanın Ümid burnunu keçərək Hindistanın Kəlküttə limanına çatdıqda ispan dilində danışan tunisli müsəlman tacir ilə qarşılaşması təəccüblü bir hal kimi göstərilir. Amma bu, əslində, onun göstəricisidir ki, buraları bilməyən - tanımayan tək mədəni qitə məhz Avropa idi.
Tarixi təftiş edərək - saxtalaşdıraraq ifşa olunmaq əvəzinə...
Göründüyü kimi, bu gün Şərq sivilizasiyasını müxtəlif səviyyələrdə hədəfə alan “qoca qitə”nin yalanları Qərb tədqiqatçı-alimlərinin fikirlərində öz əksini tapır. Yaxşı olar ki, həmin siyasətçilər, yaxud ideoloji göstərişlə hərəkət edən - hücuma keçən ekspertlər, yazarlar tarixi təftiş edərək - saxtalaşdıraraq ifşa olunmaq əvəzinə, sağlam mövqe ortaya qoysunlar. Bu gün Avropada da yaxşı mənimsənilmiş fəlsəfədə “əksliklərin vəhdəti və ya ziddiyyətdən inkişaf doğar” qanunu əksini tapsa da... Süni ziddiyyət yaratmaq, yaxud ziddiyyətdən qidalanmaq bəşəriyyətin inkişafına, sülh, rifah, əməkdaşlıq və inteqrasiyaya xidmət edə bilməz.
Xəbər lenti
Hamısına bax
YAP xəbərləri
20 Sentyabr 11:06
Analitik
20 Sentyabr 10:53
Analitik
20 Sentyabr 10:34
Analitik
20 Sentyabr 10:15
YAP xəbərləri
20 Sentyabr 09:54
Analitik
20 Sentyabr 09:29
Analitik
20 Sentyabr 09:12
Sosial
20 Sentyabr 08:56
Ədəbiyyat
20 Sentyabr 08:32
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 23:19
Siyasət
19 Sentyabr 22:15
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 22:15
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 22:00
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 21:14
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 20:42
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 20:10
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 19:07
Xəbər lenti
19 Sentyabr 18:49
Dünya
19 Sentyabr 18:25
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 18:01
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 18:00
Xəbər lenti
19 Sentyabr 17:54
Dünya
19 Sentyabr 17:19
Elm
19 Sentyabr 17:09
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 17:06
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 17:05
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 17:03
Dünya
19 Sentyabr 16:51
Dünya
19 Sentyabr 16:22
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 16:11
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 16:04
Dünya
19 Sentyabr 15:33
Dünya
19 Sentyabr 15:12
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 15:02
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 15:01
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 15:00
Dünya
19 Sentyabr 14:48
Formula 1
19 Sentyabr 14:47
Xəbər lenti
19 Sentyabr 14:46
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 14:46
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 14:43
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 14:41
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 14:40
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 14:39
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 14:38
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 14:37
Dünya
19 Sentyabr 14:32
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 14:21
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 14:18
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 14:16
Dünya
19 Sentyabr 14:15
Dünya
19 Sentyabr 13:59
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 13:27
Dünya
19 Sentyabr 13:10
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 13:07
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 13:00
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 12:58
Dünya
19 Sentyabr 12:27
Gündəm
19 Sentyabr 12:25
Gündəm
19 Sentyabr 12:23
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 12:17
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 12:17
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 12:10
Dünya
19 Sentyabr 12:08
Dünya
19 Sentyabr 11:53
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 11:37
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 11:17
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 11:06
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 11:00
YAP xəbərləri
19 Sentyabr 10:58
