İncə qəlbli Natəvan

Ana səhifə / Ədəbiyyat / İncə qəlbli Natəvan

İncə qəlbli Natəvan

05.08.2023 [15:25]

191 yaşında

Günel ABBASOVA

Yaradıcılığında hüznlü eşq qəzəllərinin xüsusi yeri olan, Azərbaycan ədəbiyyatının “dürrü yektası” Xurşidbanu Natəvanın aqustun 6-sı doğum günüdür. O, 1832-ci ildə Şuşa şəhərində dünyaya göz açıb.

Həm ata, həm ana tərəfi xan nəslindən olan Xurşidbanu Natəvan ədəbiyyat tarixində məşhur simalardan biridir. Atası Mehdiqulu xan məşhur Qarabağ xanı İbrahimxəlil xanın kiçik oğlu, anası Bədircahan bəyim məşhur Gəncə xanı Cavad xanın oğlu Uğurlu xanın qızıdır. Xurşidbanu Natəvan İbrahimxəlil xanın nəvəsi, Cavad xanın isə nəticəsidir. Ona hər yerdə “Xan qızı” deyə müraciət edirdilər. Ailədə isə yeganə övlad olduğu üçün “tək inci” adlandırırdılar.

Xurşidbanu Natəvanın fəaliyyətinə nəzər salarkən onu məşhur şair, “Məclisi-üns” adlı məclisin rəhbəri, rəssam, Şərq təbabətinin gözəl bilicisi, bir çox xəstəlikləri türkəçarə ilə müalicə edən loğman, xeyriyyəçi insan, gözəl tikmələr yaradıcısı olan qabiliyyətli qadın, şahmat oynamaq bacarığı ilə ətrafdakıları valeh edən oyunçu, sərgi və cıdır yarışları üçün xüsusi Qarabağ atları yetişdirən iş adamı kimi görürük. Təxəllüsünün mənası “gücsüz, taqətsiz” olan bu zərif qadın çiyinlərində təxəllüsünə uyğun olmayan ağır bir yük daşıyıb.

Azərbaycan qadınının parlaq nümunəsi

Natəvan yaradıcılığına nəzər salanda hiss edilir ki, Azərbaycan qadını nə qədər güclü, iradəlidirsə, bir o qədər də zərif, həssas və sevgi doludur. Natəvan hüznlü sevgi qəzəllərində ayrılıq, həsrət yaşamış qadınların dilə gətirə bilmədiyi hissləri dilə gətirir.

Xurşidbanu Natəvan həm də dövrünün realist rəssamlarından olub. Onun bu günə qədər gəlib çıxan albomunda lalə, qərənfil güllərinin, qovaq ağacının, Şuşaya aid bir mənzərənin, Şeyx Şamil sarayının şəkilləri var. Albomda olan şəkillər onun istedadlı rəssam olduğundan xəbər verir.

Deyilənə görə, Xurşidbanu Natəvan gözəl şahmat oyunu ilə fransız yazıçısı Aleksandr Dümanı təəccübləndirib, o, şairəyə şahmat taxtası hədiyyə verib. O, Şərq qadınının bu cür yüksək intellektə malik olmasını yüksək qiymətləndirib.

Böyük xeyriyyəçi

Xurşidbanu Natəvandan bəhs edərkən onun xeyriyyəçilik işlərindən danışmamaq mümkün deyil. Onun ən böyük xeyriyyəçilik işi İsa bulağından Şuşa qalasına su çəkdirməsi, əhalini içməli su ilə təmin etməsi, hovuz, hamam tikdirməsi olub.

Deyirlər ki, Xurşidbanu Natəvan hansı kasıb evin qonağı olarmışsa, oturduğu döşəyin altına 100 manat pul qoyarmış, səbəbini soruşanda deyərmiş ki, hər kasıbı sevindirəndə aldığım həzzin dərəcəsi ölçüyə gəlmir.

Xurşidbanu Natəvan hər yerdə yoxsulların, kimsəsizlərin müdafiəçisi idi. Deyilənə görə, çar çinovnikinin günahsız bir adamı döydüyünü görəndə Natəvan ona iki şillə vurur və heç kimdən qorxmadan əl atıb onun paqonunu qoparır. Bu da onun xarakterindəki ikili xüsusiyyətin: kimsəsizlərə, yoxsullara olan humanizmin, tiranlara, despotlara olan nifrətin, üsyankarlığın təcəssümü idi.

Xurşidbanu Natəvanın nəslindən Əbülfət xan Tuti, İbrahimxəlil xanın qızı Ağabəyim ağa, Cəfərqulu xan Nəva, Fətəli bəy Hali, Abdulla bəy Asi kimi şairlər olub. 17 yaşlı oğlu Mirabbası itirən şairənin üzü 1885-ci ildən sonra gülmür. Ana istəkli oğluna mərsiyələr yazmaqla təsəlli tapır.

Fələyə şikayət

Göz yaşları, həsrət, kədər, ümidsizlik Natəvan şeirinin əsas ruhunu təşkil edir. Şeirlərinin əksəriyyətində şairə fələyin amansızlığından şikayət edir.

Natəvan şeirlərində şəxsi şikayətdən ictimai şikayətə keçərək Azərbaycan qadınlığının hüquqsuzluğunu göstərir, onların dərdini, kədərini öz şəxsi dərdi kimi qəbul edirdi.

Bu gün Natəvanın böyüyüb boya-başa çatdığı torpaqlar işğaldan azad olunub. Şairənin düşmən gülləsindən deşik-deşik olan abidəsi də açıq muzey eksponatına çevrilib. Yəqin ki, Natəvanın ruhu o yerlərdə dolaşır, həm düşmən gülləsinə tuş gələn büstünü seyr edir, həm də öz soydaşlarının illər sonra Şuşaya ayaq basmağından şad olur...

Paylaş:

Baxılıb: 221 dəfə